Układ oddechowy, zespół narządów wyspecjalizowanych w zaopatrywaniu organizmu w tlen i usuwaniu zbędnego dwutlenku węgla (oddychanie, wentylacja płuc). U pierwotniaków oraz u części bezkręgowców żyjących w wodzie następuje pobieranie tlenu z wody całą powierzchnią ciała na zasadzie dyfuzji. Oddychanie zewnętrzne u większości bezkręgowych i kręgowych zwierząt wodnych odbywa się za pomocą stale obmywanych przez wodę skrzel, natomiast u zwierząt lądowych za pomocą tchawek (owady), płucotchawek (pajęczaki) i płuc (kręgowce lądowe). Płuca mają postać cienkościennych worków bogato unaczynionych, połączonych z jamą nosową i jamą gębową (jamą ustną) drogami oddechowymi – gardło, krtań, tchawicę, oskrzela i oskrzeliki na końcu których znajdują się pęcherzyki płucne, gdzie zachodzi wymiana gazowa.

W rozwoju ewolucyjnym układu oddechowego u kręgowców lądowych dochodzi do stopniowego różnicowania budowy płuc, które powiększają swoją powierzchnię oddechową poprzez ich fałdowanie i podział na coraz mniejsze pęcherzyki. U ptaków płuca zaopatrzone są w dodatkowe worki powietrzne, rozpraszające się w ciele, umożliwiające tzw. podwójne oddychanie – polegające na zapewnieniu płucom wentylacji zarówno przy wdechu jak i wydechu. Bezdech, zatrzymanie, ustanie oddychania, klatka piersiowa nie porusza się, płuca nie zmieniają swej objętości, wskutek czego nie ma ruchu gazów w drogach oddechowych i zaznacza się brak wentylacji przestrzeni pęcherzykowej.
Bezdech może być wywołany przez:

1) porażenie ośrodka oddechowego (depresja oddechowa), np. w zatruciu barbituranami, przedawkowanie morfiny, zatkanie dróg oddechowych (ostra niedrożność dróg oddechowych), po którym człowiek wykonuje początkowo daremne ruchy oddechowe, ustające po krótkim czasie i kończące się bezdechem.
2) porażenie mięśni oddechowych, np. po podaniu kurary lub w chorobach uniemożliwiających przewodzenie bodźców ruchowych z ośrodkowego układu nerwowego do mięśni, np. w miastenii, uszkodzeniach rdzenia kręgowego, w niektórych postaciach choroby Heinego i Medina.
3) hiperwentylację wyłączającą czynność ośrodka oddechowego wskutek nadmiernego usunięcia z ustroju dwutlenku węgla, nieodzownego w pewnym stężeniu do utrzymania prawidłowej czynności ośrodka oddechowego.
Bezdech prowadzi w ciągu krótkiego czasu do niedotlenienia i nadmiaru dwutlenku węgla we krwi i tkankach, tj. do asfiksji (uduszenie) i śmierci. Bezdech można uzyskać woluntatywnie, czas wstrzymania oddychania jest względnie krótki – u osobnika wytrenowanego może sięgać do kilku minut.

Po tym okresie bezdechu odczuwa się nieodparty przymus podjęcia oddychania, jest on wywołany przede wszystkim pobudzaniem ośrodka oddechowego przez gromadzący się w ustroju, a nie wydalany dwutlenek węgla, ponadto oddziałują tutaj pobudzenia receptorów zatoki szyjnej (chemoreceptorów) wskutek niedostatku tlenu. Łańcuch oddechowy, ostatni etap oddychania wewnątrzkomórkowego, przebiegający na wewnętrznych błonach mitochondrium i polegający na przenoszeniu elektronów i protonów na kolejne przenośniki. Kolejnym etapom tej wędrówki elektronów towarzyszy wydzielanie się energii, która zostaje wykorzystana do syntezy ATP z ADP. Ostatecznym akceptorem elektronów i protonów jest tlen, a reakcja ta prowadzi do utworzenia cząsteczki wody. Tworzenie wody jest podstawową reakcją dostarczającą energii komórkom w warunkach tlenowych.
W reakcje łańcucha oddechowego wchodzą cząsteczki NADH i FADH, syntezowane w poprzednich etapach oddychania (glikoliza i cykl Krebsa). Przejściu jednej cząsteczki NADH w NAD i przebiegowi elektronów przez łańcuch oddechowy towarzyszy synteza 3 cząsteczek ATP. Głównymi składnikami łańcucha oddechowego są poza tym: dwa kompleksowe enzymy flawoproteinowe zawierające żelazo niehemowe – dehydrogenaza nukleotydów pirydynowych i dehydrogenaza bursztynianowa, ubichinon (Q) oraz cytochromy b, c1, c i a. Ostatnim ogniwem łańcucha oddechowego jest enzym oksydaza cytochromowa, odpowiedzialny za wytworzenie jonu tlenowego O2, który łączy się z dwoma protonami i tworzy cząsteczkę wody. Depresja oddechowa, stłumienie oddychania, z reguły pochodzenia ośrodkowego. Większość narkotyków, leków nasennych, środków znieczulających i środków przeciwbólowych, uspokajających podanych w nadmiernej dawce lub u osób szczególnie wrażliwych, może wywołać stłumienie czynności ośrodka oddechowego mieszczącego się w rdzeniu przedłużonym.

Stłumienie czynności tego ośrodka wynika z obniżenia jego wrażliwości na dwutlenek węgla, który jest czynnikiem regulującym oddychanie. Pojęcie: stłumienie ośrodka oddechowego jest równoznaczne z podwyższeniem progu pobudliwości (chemoreceptorów) w stosunku do dwutlenku węgla. Oznacza to, że fizjologiczne stężenie dwutlenku węgla we krwi nie jest w stanie dostatecznie pobudzać czynności ośrodka. Bezpośrednim skutkiem depresji ośrodka oddechowego jest zwolnienie i spłycenie oddychania. Nasilające się stłumienie doprowadza zwykle do ustania oddychania. Jeśli w tej sytuacji nie zostanie podjęta sztuczna wentylacja płuc, nastąpi śmierć wskutek uduszenia.
Próby poprawienia oddychania przez zastosowanie środków pobudzających ośrodek oddechowy lub dwutlenku węgla nie prowadzą ostatecznie do celu. Najpewniejszym sposobem jest zawsze sztuczna wentylacja płuc w postaci oddechu wspomaganego lub kontrolowanego, nawet powietrzem atmosferycznym.
Oddech Kussmaula, szybkie, głębokie oddechy wywołane stałym drażnieniem ośrodka oddechowego (w rdzeniu przedłużonym) przez kwaśne produkty przemiany materii, występujące typowo w kwasicy metabolicznej, np. w śpiączce cukrzycowej.

Astma, astma oskrzelowa, dychawica oskrzelowa, choroba polegająca na pojawianiu się napadów duszności, będących wynikiem skurczu oskrzeli, jako reakcji na swoisty alergen, infekcję, wysiłek fizyczny czy emocję. U podłoża astmy leży przewlekły stan zapalny, w którym znaczną rolę odgrywają m.in. granulocyty kwasochłonne – eozynofile. Duszność ustępuje lub znacznie się zmniejsza po podaniu leków rozszerzających oskrzela (np. salbutamol, Atrovent). W przypadku częstych, nawracających ataków astmy niezbędne jest dodatkowe, długotrwałe leczenie przeciwzapalne (steroidy, np. budesonid, kromoglikany). Rozróżnia się: astmę atopową (zewnątrzpochodną), gdy do ataków dochodzi w wyniku kontaktu z alergenem, astmę wewnątrzpochodną (nieatopową), w której nie udaje się ustalić czynnika wyzwalającego, postaci mieszane, astmę aspirynową. Astma jest choroba przewlekłą, pojawiającą się coraz częściej. W zapobieganiu jej istotną rolę odgrywa prawdopodobnie odpowiednia dieta, gł. w okresie wczesnodziecięcym (karmienie piersią, późne wprowadzanie pokarmów alergizujących, np. cytrusów), ponadto ruch na świeżym powietrzu, brak zanieczyszczenia środowiska, przebywanie w pomieszczeniach wolnych od dymu tytoniowego.
Informacje ogólne Płuca, narządy parzyste (płuco prawe i lewe) należące do układu oddechowego. W płucach odbywa się wymiana gazowa (oddychanie). Płuco ma postać stożka złożonego z podstawy z powierzchnią przeponową oraz kopulastego szczytu. Boczna powierzchnia płuca przylega do żeber.
Płuco prawe posiada trzy płaty, lewe – dwa płaty. Całość płuca otoczona jest opłucną. Do każdego płuca dochodzi korzeń, w skład którego wchodzą: oskrzela główne, tętnica płucna, dwie żyły płucne, splot nerwowy, naczynia i węzły chłonne oraz tętnice oskrzelowe. Miąższ płuca wykazuje znaczną sprężystość.
Pojemność płuc
Całkowita pojemność płuc to cała objętość powietrza zawartego w płucach. Dzieli się ją na:
1) pojemność wdechową, którą określa pojemność powietrza wciąganego do płuc w czasie najgłębszego wdechu, po spokojnym wydechu.
Składają się na nią: objętość oddechowa (ilość powietrza wchodzącego i wychodzącego z płuc przy spokojnym oddychaniu) i objętość zapasowa wdechowa (wydychana przy maksymalnym wysiłku ponad objętość oddechową),
2) pojemność zalegającą czynnościową, którą określa pojemność powietrza pozostająca w płucach przy spokojnym wydechu.
Składają się na nią: objętość zapasowa wydechowa (ilość powietrza usuwana z płuc przy maksymalnym wydechu) i objętość zalegająca (ilość powietrza pozostającego w płucach przy maksymalnym wydechu).
Natomiast pojemność życiowa płuc to ilość powietrza, jaka może być wprowadzona do płuc po uprzednim maksymalnym wydechu (spirometr, oddychanie), wynosi średnio 3500 cm3 (4500cm3 u mężczyzn, 3200cm3 u kobiet), na co składa się ilość powietrza zwana powietrzem oddechowym (500 cm3), powietrzem uzupełniającym (1500 cm3) i powietrzem zapasowym (1500 cm3).