Rozedma płuc Uogólnione rozdęcie pęcherzyków płucnych i drobnych oskrzelików, z utrwalonymi zmianami anatomicznymi i utratą elastyczności samych płuc. Na skutek zniszczenia przegród między pęcherzykami powstają mniejsze lub większe pęcherze różnego kształtu. Płuca rozedmowe nie opróżniają się w dostatecznym stopniu z powietrza w czasie wydechu. Objawy: duszność wysiłkowa, kaszel (często napadowy, z wykrztuszaniem plwociny), wdechowe ustawienie klatki piersiowej, niekiedy sinica, palce pałeczkowate.
Zapalenie płuc Zapalenie płuc może mieć etiologię: bakteryjną (paciorkowce, gronkowce, pneumokoki), wirusową, grzybiczą i mykoplazmatyczną. W jego przebiegu dochodzi do obrzęku płuc zarówno pęcherzykowego jak i śródmiąższowego, co objawia się: gorączką z dreszczami, silną dusznością. Zapalenie płuc może być: odoskrzelowe (jako powikłanie zapalenia oskrzeli) lub płatowe. Leczenie antybiotykami.
Nowotwory płuc Do najczęstszych nowotworów należą raki, a zwłaszcza te, które rozwijają się z nabłonka błony śluzowej oskrzeli. Nikotynizm sprzyja nowotworom złośliwym płuc.
Informacje ogólne Oskrzela, część dolnych dróg oddechowych (układ oddechowy). Zbudowane z pierścieni chrząstkowych (tkanka chrzęstna) połączonych tkanką łączną i błoną mięśniową gładką (tkanka mięśniowa) oraz wysłane błoną śluzową od wewnątrz z dużą ilością gruczołów śluzowych. Wyróżnia się: oskrzele główne (I rzędu) prawe i lewe odchodzące od tchawicy i oskrzela rozgałęziające się w miąższu płuc: II rzędowe – oskrzela płatowe (3 prawe i 2 lewe) i segmentalne (liczbowo równe ilości segmentów płuc) oraz III rzędowe, w których wyróżnia się 12 podziałów. Od ostatnich oskrzeli III rzędu odchodzą oskrzeliki końcowe (pozbawione chrząstki), które z kolei dzielą się na dwa oskrzeliki oddechowe w ścianach których znajdują się pęcherzyki płucne. Oskrzela doprowadzają powietrze do płuc i wyprowadzają je stamtąd.
Ostre zapalenie oskrzeli Choroba powstająca często w związku z ostrym stanem zapalnym górnych dróg oddechowych jako skutek zakażenia zazwyczaj wirusami grypy i paragrypy, a wtórnie bakteriami (dwoinka zapalenia płuc, paciorkowce, gronkowce), czy obniżenia ogólnej odporności lub zetknięcia się z różnymi drażniącymi gazami. Zapalenie oskrzeli występuje często wiosna i zimą, gdyż przeziębienia występujące szczególnie często w tym okresie, bardzo usposabiają do powstania choroby. Objawy: wysoka gorączka, uczucie ogólnego rozbicia, kaszel, początkowo suchy, później mokry połączony z wykrztuszaniem plwociny, najpierw śluzowej, a następnie ropnej, bóle w klatce piersiowej, brak apetytu. Choroba trwa do kilkunastu dni (7-14). U małych dzieci i u osób starszych istnieje duże niebezpieczeństwo przejścia zakażenia na oskrzeliki i tkankę płucną, z wytworzeniem odoskrzelowego zapalenia płuc. Leczenie: leżenie w łóżku, leki przeciwkaszlowe i upłynniające wydzielinę oskrzelową, środki napotne i przeciwgorączkowe. W razie potrzeby sulfonamidy lub antybiotyki. Zapalenie płuc może wystąpić w przebiegu chorób zakaźnych tj.: odra, krztusiec, dur brzuszny.
Przewlekłe zapalenie oskrzeli Przyczyną choroby są wielokrotnie powtarzające się zakażenia różnymi drobnoustrojami przy równoczesnej małej odporności błony śluzowej oskrzeli, np.: w wyniku upośledzenia krążenia krwi, zrostów i pozapalnych zwłóknień płuc, przewlekłego drażnienia dymem tytoniowym lub pyłami pochodzenia przemysłowego. Objawy: przewlekle utrzymujący się kaszel z wykrztuszaniem śluzowej plwociny, czasem ropnej lub z domieszką krwi. Co pewien czas występują napady silnego kaszlu i duszności, przejściowo sinicy, ustępującej z chwilą odkrztuszania gęstej, ciągnącej się plwociny (typ astmatyczny zapalenia oskrzeli). U części chorych po kilku latach trwania zapalenia rozwija się rozedma płuc. Leczenie: unikanie przeziębień i przebywania w atmosferze zapylonej, zakaz palenia tytoniu. Środki wykrztuśne (syropy), sulfonamidy, antybiotyki.
Rozstrzenie oskrzeli Wrzecionowate, walcowate lub workowate rozszerzenia oskrzeli, wrodzone (rzadko np. w przebiegu mukowiscydozy) lub nabyte, prawie zawsze przewlekle zakażone. Rozstrzeń oskrzeli nabyta występuje w następstwie przewlekłych stanów zapalnych w oskrzelach, płucach lub opłucnej. Rozstrzeń płuca wrodzona nosi także nazwę torbielowatości płuc. Objawy: przewlekłe pokasływanie i napady kaszlu, zwłaszcza przy zmianach pozycji ciała. Chory wykrztusza duże ilości cuchnącej plwociny, nawet do 300 ml na dobę, odczuwa duszność przy wysiłkach fizycznych, często zapada na nawracające zapalenia dróg oddechowych. Rozpoznanie ustala się za pomocą bronchografii. W leczeniu zachowawczym stosuje się drenaż ułożeniowy, odsysanie plwociny przez bronchoskop i antybiotyki. Leczenie operacyjne polega na wycięciu zmienionej tkanki płucnej.
Serce, pompa tłocząca krew, narząd zbudowany z dwu przedsionków (prawego i lewego), oddzielonych od siebie przegrodą międzyprzedsionkową, i dwu komór (prawej i lewej), oddzielonych od siebie przegrodą międzykomorową, łączących się z przedsionkami przez zastawki przedsionkowo-komorowe, które nie pozwalają na cofanie się krwi z komór do przedsionków, natomiast umożliwiają jej przepływ z przedsionków do komór. Z komory prawej krew wypływa przez zastawkę półksiężycowatą do pnia płucnego (tętnica płucna), a z komory lewej również przez zastawkę półksiężycowatą do aorty. Serce ma kształt stożka o podstawie zwróconej do góry w prawo i ku tyłowi, o koniuszku należącym do komory lewej, skierowanym do przodu w lewo i ku dołowi, uderzającym w czasie skurczu o przednią ścianę klatki piersiowej. Serce składa się z następujących warstw: od wewnątrz jest wysłane wsierdziem, dalej znajduje się warstwa mięśnia sercowego oraz tkanka pokryta błoną surowiczą – nasierdziem. Mięsień sercowy przedsionków i komór przyczepia się do pierścieni włóknistych otaczających ujścia (zastawki) przedsionkowo-komorowe. Pierścienie te oddzielają mięsień przedsionków od mięśnia komór, stanowiąc dla nich przyczep – szkielet serca. Mięsień sercowy przedsionków komór łączy tzw. układ bodźcotwórczo-przewodzący, który automatycznie powoduje naprzemienne skurcze przedsionków i komór. Składa się on z węzła zatokowego, węzła przedsionkowo-komorowego i odchodzącego od niego pęczka Hissa dzielącego się na dwie gałęzie. Te gałęzie dzielą się na gałązki kończące się włóknami Purkyniego w mięśniu komór. Serce położone jest w klatce piersiowej w worku osierdziowym. Jest unaczynione przez dwie tętnice wieńcowe (naczynia wieńcowe), prawą i lewą, odchodzące od aorty tuż ponad zastawką półksiężycowatą.
Serce:
1. Prawy przedsionek
2. Lewy przedsionek
3. Żyła główna górna
4. Łuk aorty
5. Lewa tętnica płucna
6. Żyła płucna dolna
7. Zastawka mitralna
8. Zastawka aortalna
9. Komora lewa
10. Komora prawa
11. Żyła główna dolna
12. Zastawka trójdzielna
13. Zastawka pnia płucnego
Praca serca Praca serca stanowi cykl następujących po sobie skurczów i rozkurczów przedsionków i komór. W czasie skurczu przedsionków krew z nich przechodzi przez zastawki przedsionkowo-komorowe do pozostających w tym czasie w rozkurczu komór, wypełniając je. Po napełnieniu się komór następuje rozkurcz przedsionków i skurcz komór, na początku którego zostają zamknięte zastawki przedsionkowo-komorowe. W czasie tego zamknięcia powstaje ton skurczowy. W skurczu komór wyróżnia się dwie fazy: skurcz izometryczny, podczas którego wszystkie zastawki są zamknięte, a dochodzi jedynie do zwiększenia ciśnienia krwi w komorach, oraz skurcz izotoniczny, w czasie którego ciśnienie krwi w komorach zwiększone ponad wartość ciśnienia w tętnicach powoduje otwarcie zastawek półksiężycowatych aorty i tętnicy płucnej. Krew zostaje wtedy wyrzucona do głównych pni tętniczych. Po wyrzuceniu krwi z komór na obwód, następuje rozkurcz komór – zamykają się zastawki półksiężycowate tętnic i powstaje ton rozkurczowy. Przedsionki i komory są w rozkurczu, a mięsień serca jest niepobudliwy (to okres refrakcji mięśnia sercowego). Po przejściu tego okresu cykl powtarza się od początku. Cykl serca trwa ok. 0,8 s.
Rytm serca Rytm serca to kolejne, następujące po sobie w równych odstępach czasu, skurcze serca, w liczbie ok. 72 na min, objawiające się kolejnymi falami tętna. Rytm i pracę serca reguluje autonomiczny układ nerwowy, ale wpływ mają także ośrodki korowe i podkorowe mózgu.
Układ krążenia, zespół narządów rozprowadzających w organizmie składniki odżywcze oraz biorących udział w wydalaniu zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii. Składa się z: układu krwionośnego, układu immunologicznego, krwi i chłonki (limfy). Układ krwionośny, krwioobieg, wewnętrzny układ transportujący, mający za zadanie rozprowadzanie składników pokarmowych i tlenu do wszystkich tkanek organizmu, usuwanie zbędnych produktów przemiany materii i utrzymanie homeostazy w organizmie. U większości wyżej stojących w ewolucji bezkręgowców występuje otwarty układ krążenia. Układ krwionośny wszystkich kręgowców jest zamknięty, co oznacza, że krew nie wylewa się do jam ciała, ale krąży w systemie naczyń krwionośnych, zwanych tętnicami i żyłami. Tętnice – naczynia o grubych i wytrzymałych ścianach – rozprowadzają krew z serca do tkanek, a żyły mające ściany wiotkie i cienkie, odprowadzają krew z tkanek do serca (istnieją dwa wyjątki: sieć dziwna, czyli tętniczo-tętnicza w nerkach i krążenie wrotne, czyli żyła wrotna – żyły wątrobowe w wątrobie). Serce jest narządem nadającym ruch krwi, u kręgowców leży po brzusznej stronie ciała, w trakcie ewolucji podlegało licznym przemianom: u ryb serce jest dwudziałowe – zbudowane z jednej komory i jednego przedsionka, u płazów występuje jedna komora i dwa przedsionki, u gadów serce jest również trójdziałowe, ale w komorze pojawia się częściowa przegroda, u ptaków i ssaków serce podzielone jest na cztery części: dwa przedsionki i dwie komory. Czterodziałowa budowa serca uniemożliwia mieszanie się krwi utlenionej z nieutlenioną i warunkuje utrzymanie stałocieplności. Cały układ krwionośny podlegał przemianom ewolucyjnym: u ryb zbudowany jest tylko z jednego obiegu, natomiast począwszy od płazów przez gady i ptaki do ssaków istnieją dwa krwioobiegi – mały (płucny) i duży. Mały obieg krwi rozpoczyna się w prawej komorze, przechodzi przez tętnicę płucną do płuc, a wraca żyłą płucną do lewego przedsionka. W dużym krwioobiegu krew przechodzi z lewej komory aortą, tętnicami, naczyniami włosowatymi do wszystkich tkanek ciała, wraca żyłami do prawego przedsionka.
Układ immunologiczny, układ limfoidalny, komórki (limfocyty B i T, makrofagi) rozsiane w ustroju, krążące we krwi i w chłonce oraz skupiające się w narządach limfatycznych (układ limfatyczny). Wyróżnia się narządy centralne układu immunologicznego – szpik kostny i grasicę oraz narządy obwodowe, czyli śledzionę, węzły limfatyczne, migdałki i in. rozsiane skupiska tkanki limfatycznej (grudki chłonne). Układ immunologiczny poprzez receptory limfocytów B i T posiada zdolność swoistego rozpoznania antygenu pełniąc funkcję obronną, homeostatyczną i nadzorczą, a także zabezpieczając ustrój przed zakażeniem (odporność), zjawiskami z autoagresji (autoalergii), czy też przed procesem nowotworowym. Autonomiczną część układu immunologicznego stanowi MALT, czyli układ immunologiczny wydzielniczy zawiązany z błonami śluzowymi np.: przewodu pokarmowego, dróg moczowych. Układ limfatyczny, układ chłonny, narządy i naczynia limfatyczne. Narządami są: grasica, migdałki, grudki chłonne, samotne i skupione, grudki wyrostka robaczkowego, węzły limfatyczne na drodze naczyń chłonnych oraz śledziony. Wytwarzają one limfocyty i immunoglobuliny. Naczynia chłonne zaczynają się w tkance łącznej naczyniami włosowatymi, które przechodzą w większe naczynia, dochodzące do węzłów chłonnych i do dalszych naczyń chłonnych, by przez przewód piersiowy i pień chłonny prawy wlać chłonkę do krwi żył ramienno-głowowych. Skupiska węzłów chłonnych znajdują się w dole pachowym, w okolicy pachwinowej, na szyi w trójkącie szyjnym i podżuchwowym. Krew, płyn ustrojowy, czyli rodzaj tkanki łącznej, której istota międzykomórkowa jest płynna. Objętość krwi wynosi 5-6 l, co stanowi średnio 7,5% masy ciała. Składa się z osocza (plasma sanguinis) i składników komórkowych. Składniki komórkowe to krwinki: czerwone (erytrocyty) i białe (leukocyty) oraz płytkowe (trombocyty). Krwinki czerwone (erytrocyty) to elementy bezjądrzaste zawierające we wnętrzu barwnik krwi – hemoglobinę. Mają postać krążków dwuwklęsłych o średnicy 6-8 mm. Jeden litr krwi zawiera 4,0-4,5×1012 (4-4,5 mln/mm3) erytrocytów u kobiety i 4,5-5×1012 (4,5-5 mln/mm3) u mężczyzny. Krwinek białych w 1 litrze krwi jest 6,0-8,0×109 (6000-8000/mm3). Krwinki białe (o średnicy 12-16 mm) są komórkami z jądrami i ze względu na zawartość ziarnistości w cytoplazmie lub ich brak dzieli się je na granulocyty i agranulocyty. Granulocyty różnią się powinowactwem ziarnistości od barwników, dlatego wyróżniamy granulocyty obojętnochłonne (neutrofile, mikrofagi) (50-66%), kwasochłonne (eozynofile) (2-4%), zasadochłonne (bazofile) (0,5%). Agranulocyty to limfocyty (30-35%) i monocyty (4-8%) o średnicy 8 mm. Wszystkie krwinki, z wyjątkiem limfocytów (układ immunologiczny), wytwarzane są przez czerwony szpik kostny (układ krwiotwórczy). Płytek krwi (trombocyty) w 1 litrze jest ok. 200-300×109 (200-300 tys./mm3). Płytki krwi w swoim wnętrzu zawierają lipoproteinowy składnik trombokinazy – enzymu wyzwalającego proces krzepnięcia krwi. Są one fragmentami macierzystych komórek szpiku kostnego – megakariocytów. Osocze jest płynem zawierającym wodę (91-92%), białka (7%) i niskoprocentowe związki, jak: elektrolity, glukoza, reszta azotowa (0,9%) itp. Pod wpływem jonów wapnia i trombokinazy z protrombiny powstaje trombina, która zamienia fibrynogen (osocza) na wytrącającą się fibrynę i w ten sposób dochodzi do krzepnięcia krwi. Osocze bez włóknika (fibryny) nosi nazwę surowicy krwi. Białka osocza to albuminy (wiążące wodę) i globuliny, których frakcje np. są immunoglobulinami. Funkcje krwi: 1) rozprowadzanie tlenu i odprowadzanie dwutlenku węgla do płuc, 2) rozprowadzanie substancji odżywczych wchłoniętych z przewodu pokarmowego, hormonów, 3) odprowadzanie substancji zmetabolozowanych do nerek i gruczołów potowych, 4) bierze udział w reakcjach odpornościowych (układ immunologiczny). Krew – grupowe właściwości, cechy krwinek czerwonych wynikające z obecności w nich swoistych substancji, czyli grupowych antygenów A i B. W zależności od tego, jakiego rodzaju antygeny grupowe znajdują się w krwinkach danej osoby, jej krew zalicza się do grupy A, do grupy B, do grupy AB (zawiera jednocześnie oba antygeny A i B) bądź wreszcie do grupy 0, nie zawierającej żadnych antygenów. W osoczu krwi natomiast występują swoiste przeciwciała (immunoglobiny) zlepiające, czyli aglutyniny, reagujące z antygenem grupowym odmiennym od tego, który znajduje się we własnych krwinkach. Tak np. ludzie grupy A posiadają w osoczu aglutyniny anty-B, a ludzie grupy B – aglutyniny anty-A. Osoby z grupą AB nie posiadają żadnych aglutynin, a z grupą 0 – mają zarówno aglutyniny anty-A, jak i anty-B. Grupy A, B, AB i 0 nazywa się głównymi grupami krwi. Oprócz nich wyróżnia się jeszcze w obrębie grupy A tzw. podgrupy A1, A2, i A3. Na podstawie testowania ludzkich krwinek zwierzęcymi surowicami stwierdzono u niektórych osób istnienie osobnych antygenów M, N, P, Kell, Duffy i in., a także złożonego antygenowego czynnika Rh (Rhesus) (grupa krwi). Bariera krew-mózg, naturalna ochrona, utrudniająca przedostawanie się szkodliwych substancji z krwi do mózgu. Pod względem anatomicznym zbudowana jest ze śródbłonka naczyń krwionośnych i tkanki glejowej, znajdujących się w ośrodkowym układzie nerwowym. Przez barierę krew-mózg łatwo przechodzą produkty odżywcze, tlen i dwutlenek węgla, natomiast przenikanie innych substancji (także niektórych leków i hormonów) z krwi do komórek nerwowych jest w mniejszym lub większym stopniu utrudnione. Ciała jamiste, twory zbudowane z zatokowatych przestrzeni żylnych, otoczone błoną włóknistą. Krew do tych przestrzeni zatokowych jest doprowadzana przez tętnice a odprowadzana przez żyły zaopatrzone w urządzenia zaciskowe. Zaciski te powodują zamknięcie światła żyły odprowadzającej krew z zatok żylnych, co przy równoczesnym dopływie krwi, daje nabrzmienie ciała jamistego. W prąciu znajdują się dwa ciała jamiste: prącia i (gąbczaste) cewki moczowej. U kobiety istnieją dwa ciała jamiste łechtaczki i dwa ciała jamiste opuszki przedsionka. Wypełnienie u mężczyzny ciała jamistego krwią daje wzwód prącia, u kobiety wzwód łechtaczki.Antygeny grup krwi, specyficzne białka występujące na powierzchni krwinek krążących w organizmie. Występuje kilkanaście ich rodzajów, lecz z praktycznego, medycznego punktu widzenia najistotniejszą rolę odgrywają antygeny grup głównych, czyli A, B i AB (grupa 0 nie zawiera żadnych antygenów), a także antygeny Rh. W osoczu krwi znajdują się przeciwciała (aglutyniny) rozpoznające wszystkie obce grupowo krwinki: krew grupy A ma w osoczu przeciwciała krwinek grup B, AB i 0, krew grupy B – przeciwciała krwinek A, AB i 0, krew grupy AB nie zawiera żadnych przeciwciał, krew grupy 0 ma przeciwciała krwinek wszystkich innych grup. Podobnie jest z antygenami Rh. Antygeny grup krwi mają znaczenie przy przetaczaniu krwi oraz przy tzw. konflikcie serologicznym. Informacje ogólne Osocze krwi, część płynna krwi stanowiąca 4,5% ciężaru ciała, lub 3-3,5 l, ok. 55% jej objętości, w której zawieszone są elementy morfotyczne, czyli krwinki. Składa się głównie z wody i rozpuszczonych w niej białek osocza (6-8g/100ml): albumin, globulin, fibrynogenui innych czynników krzepnięcia (zarówno aktywujących jak i hamujących ten proces), ciał tłuszczowych, glukozy, elektrolitów i wielu innych składników organicznych i nieorganicznych. Czynniki krzepnięcia w osoczu krwi Są nimi zawarte w osoczu krwi: substraty (fibrynogen), czynniki aktywujące, czynniki hamujące krzepnięcie oraz czynniki rozpuszczające skrzepnięty włóknik, czyli czynniki fibrynolizy. W węższym znaczeniu do osoczowych czynników krzepnięcia zalicza się: czynnik I – fibrynogen, czynnik II – protrombinę, czynnik III – tromboplastynę, czynnik IV – zjonizowany wapń, czynnik V – proakcelerynę, czynnik VI – akcelrynę, czynnik VII – prokonwertynę, czynnik VIII – globulinę przeciwkrwawiączkową, czynnik IX – zwany czynnikiem Christmasa, czynnik X – czynnik Stuarta i Prowera, czynnik XI – PTA, czynnik XII – czynnik Hagemana, czynnik XIII – stabilizujący włóknik.
